GDAŃSK. Wędrujący pomnik Sobieskiego

Jerzy Biernacki
05.11.2015

WĘDRUJĄCY POSĄG KRÓLA JANA III

Obecnie, już od pół wieku, zdobi Targ Drzewny w Gdańsku. Nie jest to jednak pierwsze miejsce jego pobytu. Przez ponad sto lat swego istnienia posąg odbył daleką drogę. Przez kilkanaście lat, w połowie XX wieku, stał w Warszawie, obok pałacu w Wilanowie. A wcześniej?
>W roku 1883 Rada Królewskiego Stołecznego Miasta Lwowa podjęła decyzję o upamiętnieniu 200 rocznicy zwycięstwa wiedeńskiego postawieniem konnego pomnika Jana III Sobieskiego. Fundusze ze składek społecznych zbierano 10 lat. W 1896 r. zamówienie na wykonanie posągu otrzymał artysta rzeźbiarz Tadeusz Barącz. Pozował mu solidnej postury lwowski kupiec Marian Stipal, którego prawnuk Leszek Pękalski jest dzisiaj cenionym sopockim fotografem. Cokół z szarego piaskowca tarnopolskiego został zamówiony osobno w zakładzie kamieniarskim Juliana Markowskiego. W 1897 roku pomnik, pod nadzorem artysty, odlano w brązie w wiedeńskim zakładzie Artura Kruppa. Rok później, ważący blisko 7 ton posąg ustawiono we Lwowie. 20 listopada 1898 roku nastąpiło uroczyste odsłonięcie pomnika na Wałach Hetmańskich we Lwowie, w najbardziej reprezentacyjnym spacerowym ciągu miasta. Postać króla zwrócono twarzą na południowy wschód, skąd najczęściej nadchodziło niebezpieczeństwo dla Lwowa.
>Na cokole pomnika zamontowano 2 tablice. Na jednej widniał napis: „Królowi Janowi III Miasto Lwów MDCCCXCVIII”, na pamiątkę faktu, że rzeźbę ufundowali mieszkańcy miasta. Na drugiej wyryto miejsca najważniejszych bitew zwycięskiego wodza. 
>Pomnik przetrwał bez zniszczeń na tym samym miejscu do roku 1945. Po II wojnie światowej mieszkańcy miasta w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej ze zdumieniem odkryli u siebie pomnik sławnego króla szlacheckiej Rzeczypospolitej. Władzom nie pasował on tam zupełnie, próbowano nawet przechrzcić go na pomnik Chmielnickiego.
>Ostatecznie, w roku 1950, po długotrwałych negocjacjach z władzami radzieckimi, pomnik został przekazany Polsce i przewieziony do Warszawy. Został ustawiony w pobliżu pałacu w Wilanowie, ale bez tablicy na cokole informującej o pochodzeniu. Stał tam sobie aż do roku 1965. I stałby zapewne do dziś, gdyby nie to, że w Wilanowie był już jeden pomnik Sobieskiego (ten stojący w pałacu) i w związku z tym ten drugi starały się pozyskać inne miasta, m.in. Wrocław i Kraków.
>W końcu jednak zdecydowano, że pomnik zostanie przeniesiony do Gdańska, z uwagi na więzi króla Jana III Sobieskiego z grodem nad Motławą (np. Sobieski sponsorował słynnego gdańskiego astronoma Jana Heweliusza, gdańscy rzeźbiarze wykonali pomnik w Wilanowie). Ceremonia odsłonięcia na Targu Drzewnym nastąpiła 27 czerwca 1965 roku. Tablicę z lwowską inskrypcją zamontowano jednak dopiero po roku 1989. Pomnik usytuowano tak, że król ponownie swoją prawicą z buławą wskazuje kierunek wschodni. Widać nie wszystkim się to podobało, gdyż w 1994 r. ową buławę skradziono. W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych pomnik poddano gruntownej renowacji, bez zdejmowania z cokołu. Odtworzono brakującą oznakę władzy hetmańskiej, uroczyście zamontowano brakujące dotychczas tablice, uporządkowano bezpośrednie sąsiedztwo posągu.
>W latach stanu wojennego, a także i później, pod pomnikiem odbywały się  manifestacje opozycji. 
>W roku 2013 pomnik został na kilka miesięcy zdjęty z postumentu i poddany gruntownej renowacji, którą przeprowadził Zarząd Dróg i Zieleni w Gdańsku, opiekujący się 60 gdańskimi pomnikami.
 

Zgłoś swój pomysł na artykuł

Więcej w tym dziale Zobacz wszystkie